آموزش مفاهیم کلیدی سواد رسانه‌ای به دانش آموزان
مفاهیم کلیدی سواد رسانه‌ای چیستند و چگونه می توان آنها را تعریف کرد؟
معلمان سواد رسانه ای اساس آموزش خود را مفاهیم کلیدی سواد رسانه‌ای قرار می‌دهند، که شیوه‌ای موثر برای بررسی رسانۀ جمعی و فرهنگ محبوب فراهم می‌کند. این مفاهیم کلیدی به صورت فیلترهایی عمل می‌کنند که هر متن رسانه‌ای باید از آنها عبور کند تا بتوانیم به صورت انتقادی پاسخ دهیم.
مقاله مرتبط: سواد رسانه‌ای چیست؟ ویژگی ها و مفاهیم
رسانه ها برساخته هستند
از جمله مفاهیم کلیدی سواد رسانه ای برساخته بودن است. محصولات رسانه توسط افرادی خلق می‌شوند که در رابطه با اینکه چه چیزی را در نظر بگیرند، چه چیزی را حذف کنند و چگونه محتوای گنجانده شده را نمایش دهند گزینه‌های خودآگاهانه و ناخودآگاهانه‌ای اختیار می‌کنند. این تصمیمات مبتنی بر نقطه نظر خالقان رسانه هستند، که این توسط نظرات، مفروضات و سوگیری‌های آنها شکل داده می‌شود- و نیز توسط رسانه‌ای که ما در معرض آنها قرار داریم.
در نتیجۀ این کار، محصولات رسانه هرگز به صورت کامل تصویری از دنیای واقعی نیستند- حتی مستندسازترین افراد هم باید تصمیم بگیرند که کدام نشانه‌ها را در محتوا قرار داده و کدام‌ها را بردارند، و اینکه دوربین کجا قرار گیرد- اما ما به طور غریزی بسیاری از محصولات رسانه را به صورت نمایش‌های مستقیمی از واقعیت می‌بینیم.
برای یاد دادن این مفهوم به دانش آموزان، سوالات زیر را بپرسید:
- این محصول رسانه را چه کسی خلق کرده است؟
- هدفش چیست؟
- چه مفروضات یا باورهایی سازندگان این اثر دارند که در محتوای اثر منعکس شده باشد؟
مخاطبان با معنا مذاکره می کنند
معنای هر محصول رسانه صرفا توسط سازندگان آن محصول خلق نمی‌شود بلکه همکاری بین آنها و مخاطبان در این امر نقش دارد- به این معنا که مخاطبان مختلف می‌توانند مفاهیم و معانی متفاوتی از یک محصول یکسان درک کنند. سواد رسانه‌ای ما را تشویق می‌کند تا بدانیم چگونه عوامل مختلفی چون سن، جنسیت، نژاد و موقعیت اجتماعی روی تفسیر ما از رسانه تاثیرگذارند.
برای آموزش این مفهوم به دانش آموزان، سوالات زیر را بپرسید:
- افراد مختلف، یک محصول رسانه ای را ممکن است چگونه متفاوت ببینند؟
- تفاوت یا شباهت شما با افراد نمایش داده شده در محصول رسانه ای، باعث چه حسی در شما می‌شود؟
پادکست مرتبط: مقدمه ای بر سواد رسانه ای
رسانه دارای مفاهیم و اهداف تجاری است
بیشتر محصولات رسانه‌ای به صورت تجاری هستند و باید سودآور باشند. همچنین صنایع رسانه‌ای متعلق به شبکه‌ای قدرتمند از شرکت‌هایی هستند که روی محتوا و توزیع محصول نقش دارند. سوالات مربوط به مالکیت و کنترل حالت مرکزی دارند- یک تعداد نسبتاً کمی از افراد آنچه را که در رسانه می‌بینیم، می‌خوانیم و یا می‌شنویم کنترل می‌کنند. حتی در مواردی که محتوای رسانه هدف سودآوری ندارد- مثل ویدیوهای یوتیوب و پست‌های فیسبوک- شیوه‌هایی که در آن محتوا توزیع می شود تقریباً همیشه هدف سودآوری دارند.
برای آموزش این مفهوم به دانش آموزان سوالات زیر را از آنان بپرسید:
- هدف تجاری این محصول رسانه‌ای چیست (به عبارتی، چگونه ممکن است کسی از طریق این محصول پول بدست آورد)؟
- این محصول چگونه روی محتوا تاثیرگذار است و چگونه ارتباط برقرار می‌کند؟
- اگر هیچ هدف تجاری یافت نشد، چه اهداف دیگری را ممکن است این محصول دنبال کند (مثلاً جلب توجه برای خالق آن یا متقاعد کردن مخاطبان در مورد نقطه نظر خاصی).
- این اهداف چگونه روی محتوا تاثیرگذارند و چگونه این محتوا با مخاطب ارتباط برقرار می‌کند؟
رسانه دارای دلالت های سیاسی و اجتماعی است
رسانه حامل پیام‌های ایدئولوژیکی در مورد ارزش‌ها، قدرت و انحصار است. در سواد رسانه‌ای، آنچه یا آن‌کس که غایب است ممکن است مهم‌تر از آن چیزی باشد که داخل محتوا گنجانده شده است. این پیام‌ها ممکن است نتیجۀ تصمیمات آگاهانه باشند اما اغلب نتیجۀ سوگیری‌های ناخودآگاهانه و مفروضات بی‌چون‌و‌چرا هستند- و می‌توانند تاثیری شگرف روی تفکر و باور ما داشته باشند.
در نتیجه، رسانه دارای تاثیری قابل توجه روی سیاست و شکل‌گیری تغییرات اجتماعی است. پوشش اخبار تلویزیونی و تبلیغات می‌توانند روی انتخاب یک رهبر ملی بر اساس تصویر او تاثیر زیادی داشته باشند؛ نمایندگان مسائل جهانی، هم در روزنامه‌نگاری و هم محصولات تخیلی، می‌توانند روی جلب توجه آنها تاثیرگذار باشند؛ و نگاه جامعه به گروه‌های مختلف می‌تواند مستقیما تحت تاثیر چگونگی و میزان نمایش آنها در رسانه قرار گیرد.
در این مورد سوالات زیر را از دانش آموزان بپرسید:
- چه کسی و چه چیزی در یک تصویر مثبت و چه کسی در یک تصویر رسانه ای منفی نمایش داده می شود؟
- چرا این مردم و چیزها ممکن است به این شکل نمایش داده شوند؟
- چه کسی و چه چیزی هرگز نمایش داده نمی شود؟
- چه نتیجه‌گیری‌هایی ممکن است مخاطبان بر اساس این حقایق بگیرند؟
هر رسانه دارای یک شکل زیبایی شناسی منحصر به فرد است
محتوای رسانه تا حدی به ماهیت رسانه بستگی دارد. این شامل درخواست‌های فنی، تجاری و داستان‌سرایی هر رسانه است: مثلا ماهیت تعاملی بازی‌های ویدئویی موجب شکل‌های مختلف داستان‌گویی- و درخواست های مختلف از خالقان رسانه- می‌شود که در فیلم و تلویزیون یافت می‌شوند.
در این مورد، سوالات زیر را از دانش آموزان بپرسید:
- محصول رسانه از چه روش‌هایی برای جلب توجه شما و انتقال پیام خود استفاده می‌کند؟
- تصاویر موجود در محصول رسانه به چه شیوه‌هایی از طریق روش‌های مختلف دستکاری شده‌اند (مثلاً با کمک نور، آرایش، زاویۀ دوربین، دستکاری عکس)؟
پاسخ‌ها