آموزش سواد رسانه ای به کودکان
آموزش سواد رسانه ای به کودکان یکی از مهم‌ترین کار‌هایی که می‌توانید انجام دهید، تماشای برنامه‌های تلویزیونی با آنها است. این نقش فعالیت‌هایی را مانند گوش دادن موسیقی با آنها، تماشای تلویزیون و فیلم با همدیگر و شرکت کردن در بازی‌های مورد علاقه‌شان، شامل می‌شود. با وجود اینکه تنها همراهی شما و اینکه کنارشان باشید قدم بزرگی است، اما می‌توانید از همین فرصت استفاده کرده تا به آنها یاد بدهید که راجع به رسانه‌هایی که استفاده می‌کنند، تفکر انتقادی داشته باشند. چنین کاری را می‌توانید با پرسیدن سوال‌های چالشی راجع به رسانه‌های مورد علاقه‌شان و گاهی اوقات پاسخ دادن به آن سوالات، انجام دهید.
مقاله مرتبط: سواد رسانه‌ای چیست؟ ویژگی ها و مفاهیم
تفکر انتقادی
شش مفهوم کلی وجود دارند به فرزندتان کمک می‌کنند تا بتواند راجع به رسانه‌ها تفکری انتقادی داشته باشد. به محض اینکه کودکان‌‌تان شروع به پرسیدن سوالات مختلف از شما کردند، شما نیز می‌توانید آموزش این مفاهیم را بلافاصله آغاز کنید.
رسانه‌ها توسط انسان‌ها خلق شده‌اند
ممکن است برای کودکان کاملا آشکار نباشد که برنامه‌های مختلفی که در رسانه‌ها تماشا می‌کنند، ساختة دست انسان باشد. حتی کودکان بزرگ‌تر و نوجوان‌ها نیز گاهی فراموش می‌کنند که این محصولات تماما بر اساس تصمیم و نظر یک شخص خاص ایجاد شده‌اند. دانستن این مفهوم که رسانه‌ها توسط افراد عادی ساخته می‌شوند، افرادی که خودشان آگاهانه تصمیم می‌گیرند که چه چیز‌هایی بسازند، به کودک کمک می‌کند تا بداند که رسانه‌های مورد علاقه‌اش، هرچقدر هم که واقعی به نظر برسند، لزوما نمی‌توانند بازتاب شرایط واقعی زندگی باشند.
زمانی که بچه‌ها بدانند برنامه‌های تلوزیونی، مانند کتاب‌ها، بر اساس نظرات و تجارب شخصی یک فرد نوشته و ساخته شده‌اند، آگاه‌تر با این مسائل برخورد می‌کنند. وقتی که با کودکان برنامه‌ای را تماشا می‌کنید، از آنها راجع به سازندگان آن برنامه سوال کنید. بپرسید که آیا تصور می‌کنند نویسندگان یا تهیه‌کنندگان چنین برنامه‌هایی، شخصیت‌هایی را که خلق می‌کنند، کامل درک می‌کند؟ یا تنها آنها بر اساس پیش‌فرض‌های رایجی که راجع به انسان‌ها وجود دارد ساخته‌اند.
به عنوان مثال: می‌توانید شباهت‌ها یا تفاوت‌های یک خانواده تلویزیونی را با خانواده خودتان، یا با دوستان و فامیل‌های خودتان، مقایسه کنید.
رسانه‌ها اهداف تجاری دارند
تقریبا تمام رسانه‌ها با این هدف ساخته شده‌اند که سازندة آنها بتواند از آن درآمدی داشته باشد. بنابراین اکثر تصمیم‌ها و راهبرد‌هایی که برای طراحی محتوا تدوین می‌شود، با این هدف است که بتواند سازنده یا شرکت را به سودرسانی برساند.
به عنوان مثال: می‌توانید به فرزندانتان نشان دهید که جعبه‌های خوراکی مرتبط با کودکان با آن‌هایی که برای بزرگسالان ساخته شده است، چه تفاوت‌هایی دارند.
رسانه‌ها اهمیت سیاسی و اجتماعی دارند
ما بسیاری از مفاهیمی را که راجع به دنیا، امور خوب یا بد و حتی ماهیت خودمان داریم، از رسانه گرفته‌ایم. برخی از این پیام‌هایی که رسانه به ما ارسال می‌کند، کاملا واضح‌اند: مثلا برخی از مفاهیم از شخصیت اصلی داستان گرفته می‌شوند، از کار‌هایی که او انجام می‌دهد و برایش مهم است و همچنین اعمالی که برای او پاداش یا مجازات به دنبال دارند. به همین دلیل است که «بی‌هدف‌ترین رسانه‌ها» نیز، مانند کارتون‌ها و بازی‌های رایانه‌ای، می‌توانند تاثیر زیادی بر ما بگذراند.
به عنوان مثال: شما می‌توانید راجع به شخصیت زن و مردی که در برنامه‌های مورد علاقة کودک‌تان وجود دارد و تفاوت‌های آنها صحبت کنید.
واکنش انسان‌ها به رسانه‌ها متفاوت است
با اینکه همة رسانه‌ها هدف و معنایی دارند، بخشی از این معنا توسط بیننده، شنونده یا در کل مخاطب تعیین می‌شود. علت این پدیده آن است که ما از تمام تجارب‌مان در هنگام تماشای رسانه‌ها استفاده می‌کنیم: ما ممکن است بر اساس شباهت‌ها یا تفاوت‌هایمان با شخصیت اصلی، معانی متفاوتی از اعمال وی برداشت کنیم. همچنین اگر محتوایی که تماشا می‌کنیم با ارزش‌های خانوادگی یا فرهنگی‌مان مغایرت داشته باشد، پیام‌های متفاوتی نیز برداشت خواهیم کرد. درک این مطلب یک مرحلة مهم در کمک کردن به کودکان در درک دیدگاه‌های افراد دیگر است.
به عنوان مثال: می‌توانید یک تبلیغ مرتبط با محصولی که برای رده سنی‌شان ساخته نشده است، به آنها نشان دهید و از آنها بپرسید که آیا محصول موجود در این تبلیغ برای‌شان جذاب است یا خیر. سپس از آنها بپرسید که تصور کنند و ببیند که این محصول برای قشر مرتبط به خودش، چگونه به نظر خواهد رسید.
روایت مختلف هر رسانه از رویداد‌ها، معنای متفاوتی به آنها می‌دهد
هر رسانه در بیان اخبار و داستان‌ها، روش مخصوص به خودش را دارد. هر کدام از این رسانه‌ها نیز نقاط قوت و ضعف خودشان را دارند. به عنوان مثال، اکثر برنامه‌های تلویزیونی در قطعه‌های کوچک که هر کدام به صورت میانگین بین هفت تا ده دقیقه زمان دارند، تولید می‌شوند. هر کدام از این قطعات باید به گونه‌ای تمام شوند که شما بعد از اتمام پیام‌های بازرگانی نیز به پای تلویزیون بازگردید. بسیاری از محصولات رسانه‌ای نیز «ژانر»های مخصوص به خودشان را دارند. هر ژانر نیز قوانین و معیار‌های متفاوتی با دیگری دارد.
به عنوان مثال: یک کتاب را به همراه کودک‌تان یا برای او، بخوانید. سپس فیلم یا کارتونی را که بر اساس آن کتاب ساخته شده، تماشا کنید. چه چیز‌هایی تغییر می‌کند؟ چرا برای اینکه محتوای کتاب در یک رسانة دیگر نمایش داده شود، باید چنین تغییراتی رخ دهد؟ تغییراتی که صورت گرفتند، باعث شدند که شما چه حسی راجع به داستان پیدا کنید؟
پرسیدن سوال
مهم‌ترین عادتی که برای آموزش سواد رسانه ای به کودکان راجع به سواد رسانه‌ای می‌توانیم در آنها پرورش دهیم، تشویق‌شان به سوال پرسیدن در مورد رسانه‌هایی است که استفاده می‌کنند. شما در سال‌هایی ابتدایی می‌توانید خودتان سوال‌هایی راجع به رسانه‌های مورد علاقة فرزندانتان بپرسید، و هر چه بزرگ‌تر می‌شوند، ترغیب‌شان کنید که خودشان سوال‌هایی را طراحی کنند.
سوال‌های نمونه:
- چگونه این رسانه (برنامه، تبلیغ، آهنگ، فیلم و …) توجه تو را جلب کرده و سرگرمت می‌کند؟
- چگونه می‌توان از طریق این محصولات رسانه‌ای کسب درآمد کرد؟ این اهداف تجاری، چه تاثیراتی بر روی داستان، شخصیت‌ها و مضامین محصولات رسانه‌ای می‌گذارد؟
- پیش‌فرض‌ها و اعتقادات سازندگان رسانه‌ها، چگونه می‌تواند اثرات‌شان را تحت تاثیر بگذارد؟
- کدام اقشار باید چنین برنامه‌هایی را تماشا کنند؟ (جنسیت، سن، نژاد، علائق و …). هدف قرار دادن برخی اقشار خاص توسط این برنامه‌ها، چگونه بر داستان، شخصیت‌ها و مضامین موجود در این آثار، تاثیرگذار است؟
- اگر که همین برنامه‌ها برای قشر جمعیتی متفاوتی ساخته شده بود، چه تغییراتی می‌کرد؟ دیدگاه مردم به این برنامه‌ها چقدر فرق می‌کرد؟
- تفاوت‌ها و شباهت‌هایی که با شخصیت‌های داخل این فیلم‌ها دارید، چه حسی به شما دست می‌دهد؟
- آیا رسانه‌هایی که تماشا می‌کنید، بازتات تجارب‌تان هستند؟ آیا می‌توانند به خوبی تنوع و گستردگی فرهنگی را که در آن زندگی می‌کنید، نشان دهند؟
- چه کسانی در این برنامه‌ها، قدرت را اختیار دارند؟ چه کسانی فاقد قدرت‌اند؟ چه کسانی اصلا به تصویر کشیده نشده‌اند؟
- در این برنامه‌ها به چه افراد، اعمال یا فعالیت‌هایی پاداش داده می‌شود یا مثبت قلمداد می‌شوند؟ چه چیز‌هایی مجازات می‌شود و منفی نشان داده می‌شوند؟ چرا این افراد و اعمال باید بدین صورت به تصویر دربیایند؟
سوالات بیشتر برای آموزش سواد رسانه ای به کودکان
- این محصول خاص به کدام رسانه تعلق دارد؟ (تلوزیون، فیلم، بازی‌های رایانه‌ای، مجله و …). اگر همین محتوا در رسانه‌ای دیگر تولید می‌شد، چه تفاوت‌هایی می‌کرد؟
- این محصول در چه ژانری تولید شده است؟ (کارتون، اکشن، نقش‌آفرینی و …). محصولاتی که در این سبک یا ژانر تولید می‌شوند، چه خصوصیات مشترکی دارند؟ (شخصیت‌ها، ایده‌ها، عناصر داستان). تصاویری که نشان داده می‌شود، به چه طریقی تغییر یافته‌اند، جلوه‌های ویژه، نور‌پردازی، گِریم، زاویة دوربین و … ؟
- اگر که محصول مورد نظر حاوی خشونت است، از کودکان بپرسید که اگر چنین شرایطی در دنیای واقعی رخ می‌داد، افراد چه عکس‌العملی نشان می‌دادند؟ نتایج واقعی و ملموس این اعمال خشونت‌آمیز چگونه می‌شد؟ چه بلایی بر سر افرادی که در این رویداد دست داشته‌اند، می‌آمد؟
- از کودکان بپرسید که بینند در این محصولات، زنان و مردان تا چه حد نزدیک به واقعیت نشان داده می‌شوند؟ به آنها بگویید که تصاویری را که از زنان و مردان در رسانه‌ها می‌بینند، با آن‌هایی که در واقعیت می‌شناسند، مقایسه کنند. آیا معمولا زنان را به شکلی نشان می‌دهند که بیشتر نگرانی‌شان حول محور روابط شخصی‌شان است؟ و مردان نیز به شکلی نمایش داده می‌شوند که مهم‌ترین چیز برای آنها شغل‌شان است؟
- صدای شخصیت‌های منفی در این برنامه‌ها، چه ویژگی‌هایی دارد؟ آیا لهجه دارند؟ شخصیت‌های مثبت و دوست‌داشتنی چطور؟
- چرا تبلیغ‌های مرتبط با مواد غذایی، جملاتی مانند زیر در خود دارند:
« …. محصول بخشی از یک صبحانة مغذی است»
برای ساختن یک صبحانه مغذی کامل، چه چیز‌های دیگری مورد نیاز است؟
نکات مهم در آموزش سواد رسانه ای به کودکان
در زیر برخی از نکات کلیدی را برای‌تان نوشته‌ایم که برای تقویت سواد رسانه‌ای در فرزندتان، مفید واقع می‌شوند:
- به انتخاب‌های‌شان راجع به رسانه‌ها، احترام بگذارید: با اینکه شما حق دارید که خودتان رسانه‌هایی را که در منزل‌تان استفاده می‌شوند، تعیین کنید، اما علائق رسانه‌ای فرزندتان ممکن است با شما خیلی متفاوت باشد. سعی کنید که مدام به دنبال نشان دادن خطا‌های‌شان در انتخاب رسانه‌های مختلف نباشید، حتی اگر محتوای‌شان باعث ناراحتی شما شود. به جای این کار، آنها را ترغیب کنید که خودشان سوال بپرسند و نتیجه‌گیری‌های خودشان را داشته باشند. فراموش نکنید که زمانی که راجع کلیشه‌‌سازی‌ها و مسائلی مانند این‌ها صحبت می‌کنید، نیمة پر لیوان را ببینید.
- به دنبال لحظات آموزنده باشید: رسانه‌ها، محتوایی از پیش‌تعیین شده و غیر‌قابل تغییر نیستند. می‌توانید از طریق روش‌هایی مانند تحلیل اخبار، معضلات سلبریتی‌ها و …، رسانه‌ها را به چالش بکشید.
- به آنها فرصت ساختن رسانه یا محتوا را بدهید، نه فقط تحلیل آن: این روز‌ها دیگر کار‌هایی مانند ساختن فیلم کوتاه، موزیک ویدیو و … برای کودکان از همیشه راحت‌تر شده است، حتی عملی مانند نوشتن نظری انتقادانه برای تبلیغات و فیلم‌های پربازدید نیز می‌تواند در دستة محتوا قرار گیرند. برای اینکه بتوانید به کودکان نشان دهید که برنامه‌های تلوزیونی و رسانه‌ای چگونه به صورت هیجانی بر ما تاثیر می‌گذارند، هیچ راهی بهتر از مسیر‌هایی عملی مانند تدوین کردن و ساخت موسیقی نیست.
منبع: مدیا اسمارت
پاسخ‌ها