ارتباط برای انسان ضروری است، اما به همان اندازه شناخت خطاهای شناختی و چاله‌های ارتباطی که گاهی خودش را در غالب مغالطه نشان می‌دهد، نیز لازم است. از طرفی پذیرفته شدن در جمع همسالان، گروه‌های اجتماعی و جمع بزرگترها یکی از دغدغه‌های پررنگ و مطلوب دورهٔ نوجوانی است. نوجوان‌ها برای برخورداری از مزایای ارتباطی و احساس عضوی از گروه بودن، در مقایسه با بزرگترها بیشتر هزینه می‌کنند. اما لازم است بدانند که تا کجا، چگونه و در چه حیطه‌هایی هزینه کردن برای ارتباط، فایده‌ای درخور به دنبال خواهد داشت.

یکی از مغالطه‌ های مشهور حیطه ارتباط، استفاده از ابزار مسخره کردن و تحقیر است. نوجوان در وضعیتی قرار می‌گیرد که می‌داند کاری اشتباه است یا خلاف جمع با آن موافق است، اما اگر مخالفتش را عنوان کند، مورد تحقیر جمع همسالان یا فرد مقابل قرار می‌گیرد.

در این وضعیت که به مغالطهٔ «مسموم کردن چاه» مشهور است، به نظر مخالف برچسب‌های تحقیرکننده زده می‌شود. به‌طوری که اگر بخواهیم با آن همراهی کنیم، ما نیز مشمول آن صفت مذموم خواهیم شد.

همین بازی به نظر سادهٔ روانشناختی، گاهی مانع اعلام صریح نظر شخصی یا موضع‌گیری خلاف جمع با فرد مقابل می‌شود. وقتی درباره این مغالطه با نوجوان‌ها صحبت می‌کنید؛ از آنها مثال بخواهید.

همچنین می‌توانید پرسش‌ها یا موقعیت هایی را طرح که آنها بتوانند خودشان را با آن تطبیق داده و هم ذات پنداری کنند.

از آنها بخواهید توضیح بدهند در وضعیت‌های زیر چطور تصمیم می‌گیرند، گزینه انتخابی آنها چیست؟ چرا؟ آیا در تله مغالطه گرفتار شدند؟

– فرض کنید دوستان شما تصمیم می‌گیرند از مدرسه فرار کنند و شما را نیز به این کار تشویق می‌کنند اما شما مخالف این کار هستید.

– دوستان شما قصد دارند پول یا کالایی را سرقت کنند، البته نیاز مالی ندارند، اما فکر می‌کنند این کار به هیجانش می‌ارزد. شما مخالفید.

– دوست صمیمی شما قصد دارد برای تلافی به کسی آسیب برساند و از شما می‌خواهد او را همراهی کنید.

– دوستان شما بدون اطلاع خانواده قصد رفتن به یک مهمانی را دارند. به نظر شما این کار درست نیست.

– یکی از اعضای گروه دچار یک مشکل مالی شده است. بقیه می‌خواهند شما را قانع کنند بدون اطلاع والدین، برای او مقداری پول بیاورید.

در تمام این موارد، گروه یا فرد از عبارت‌هایی استفاده می‌کند که نوجوان حس کند، اگر به آنها جواب منفی بدهد تحقیر شده است یا بقیه مسخره‌اش خواهند کرد یا از گروه طرد خواهد شد.

مثلا می‌گویند:

بچه ننه‌ها را همراه خودمان نمی‌بریم.

الان معلوم می‌شود ترسوی کلاس چه کسی است؟

طرف باید خیلی احمق باشه که اینو ندونه!

فقط یک نامرد در چنین شرایطی دوستش را تنها می‌گذارد.

ای رفیق نیمه‌راه و…

طرح وضعیت‌هایی نظیر مثال‌های بالا و گفت‌وگو درباره آن به درک‌ این مغالطه کمک می‌کند. بنابراین اگر فرد یا گروهی به جای ارایه دلیل برای اثبات حرف خود، مخالف را تحقیر کند، دچار مغالطهٔ «مسموم کردن چاه» می شود. پس مسخره کردن دیگری نمی‌تواند دال بر درستی گزینه مورد نظر کسی باشد.

درواقع ما در هر وضعیتی که نیازمند تصمیم‌گیری هستیم، لازم است نسبت به چاله‌های شناختی آگاه باشیم و تسلیم بازی‌های روانشناختی نشویم. وقتی نوجوان به این آگاهی برسد و آن را تمرین کند، می‌تواند با خطای کمتری تعامل کند و چه بسا دوستانش را نیز از چنین موقعیت‌ها و موضع‌گیری‌های نسنجیده دور کند.

مجموعه مغالطه ها را به نوجوان ها معرفی کنید.

برای جستارهای مشابه مجله تفکر نقادانه را دنبال کنید