هنوز خیلی از اطرافیان من فکر می کنند زنان به طور ذاتی در ریاضیات، علوم و مهندسی از مردان ضعیف ترند. متأسفانه این اطرافیان شامل معلمان و شاگردانم هم می شود. ظاهراً این مشکل فقط در اطراف من و کشور ما نیست و برای همین مروجان علم تلاش می کنند این دیدگاه نادرست اصلاح شود. نکته جالب این است که اغلب پژوهش ها چنین چیزی را نشان نمی دهد و در برخی موارد حتی برعکس این مسئله مشاهده شده است. مثلاً در پژوهشی حتی دخترها تا پیش از دبستان و در سال های آغازین مهارتهای بیشتری نسبت به پسران در ریاضی داشته اند ولی به مرور این مهارت ها کاهش می یابد به نحوی که در پایان دبستان به سطحی برابر با پسرها می رسد و سپس با ورود به پایه های بالاتر این اختلاف به نفع پسرها تغییر می کند. این تغییر می تواند ناشی از عوامل متعددی باشد. کلیشه های جنسیتی و بازتولید آنها در محیط خانه، مدرسه و حتی صفحات کتاب درسی می تواند یکی از این عوامل باشد.
یکی از مسایل رایج در کتاب های درسی ما که روی آن پژوهش هایی هم انجام شده بازتولید نقش دختران و زنان به عنوان خانه دار است. هرجا صحبت از تخصصی می شود نام و تصویر پسران و مردان استفاده می شود اما نقش جنس مؤنث در این تخصص ها به آشپزی، شست و شو و رفت و روب در منزل محدود می شود.
تصویر و حتی نام دختران در کتاب های درسی علوم و ریاضی کمتر استفاده می شود و اگر هم استفاده شود معمولاً در نقش هایی نمایش داده می شوند که نشسته باشند نه در حال حرکت و فعالیت و آزمایش های پرتکاپو. حتی همان نقش های نشسته هم در بخش هایی استفاده می شود که مربوط به مواد غذایی یا شوینده است!
به این جملات در کتاب علوم اول دبستان دقت کنید که در بحث آشنایی با ابزار نوشته شده است:
“برای خط کشی دفتر از چه چیزهایی استفاده می شود؟”
“مادر برای پختن غذا از چه وسیله هایی استفاده می کند؟”
“از هر وسیله و ابزاری برای انجام کاری استفاده می شود.”
چه چیزی توجه شما را جلب می کند؟
دو جمله اول و آخر مجهول نوشته شده اند اما جمله دوم که به آشپزی مربوط است فاعل دارد و اتفاقاً فاعل هم مادر است. در صورتی که خیلی طبیعی تر بود که این جمله هم مثل دوتای دیگر به این صورت نوشته می شد:
برای پختن غذا از چه وسیله هایی استفاده می شود؟
جای جای کتاب های درسی دوره دبستان از این جملات و تصاویر تاییدکننده آن وجود دارد. در مقاطع بالاتر وضع بدتر هم می شود و به طور آگاهانه و عمد کتابهایی مختص دختران تألیف شده است که با اصرار به آنها تأکید می کند نقششان به عنوان انسان مستقل در جامعه مفهومی ندارد و آنها یا مادر هستند یا همسر و خارج از این چارچوب زندگیشان ارزشی ندارد.
این عجیب نیست که کودکان ما به صورت ناخودآگاه فکر کنند کار دختران در آینده خانه داری و کار پسران بیرون از خانه و گزینه های متعدد است.
چنین سیاست گذاریی از اعتمادبه نفس و انگیزه دختران برای ورود به حیطه علوم و پژوهشگری در این زمینه، می کاهد و حتی اگر وارد این عرصه شوند مسیر دشوارتری پیش رو خواهند داشت. وجود تبعیض و بی عدالتی در تقسیم منابع تحصیل و کار را عادی و حتی درست نشان می دهد و ذهن پسران و مردان ما را هم مسموم می کند.
زنان به عنوان نیمی از جمعیت فعال کشور نه تنها باید از حق یکسانی برای ورود به اجتماع و علم برخوردار باشند بلکه دولت ها باید به نفع خود از این نیروی عظیم برای توسعه اقتصادی و حفظ توازن در اداره کشور بهره ببرند نه اینکه تلاش کنند آنها را به ناحق در خانه حبس کنند.
ما نیز به عنوان معلم باید به چنین نقص هایی در کتاب درسی آگاه باشیم و تلاش کنیم با طرح درس مناسب و به روز از اثر منفی آن بکاهیم.

پی نوشت: بی شک هدف از این نوشته بی ارزش نشان دادن کار خانگی نیست. هر کس فقط یک روز کار خانگی انجام داده باشد از میزان اهمیت، دشواری و تخصصی بودن آن مطلع است. مسئله حق انتخاب برای زنان و خارج شدن از کلیشه هاست. مسئله حق زنان برای دستیابی به مشاغلی است که همچون کار خانگی بی دستمزد و بدون بیمه نباشد. کار خانگی بخشی از وظایف افراد در زندگی خانوادگی است نه شغل مادر خانواده!