کودکان را با رسوم و آیین های میهنی آشنا کنیم.

الهام فخرایی

جشن تیرگان
تیرگان یکی دیگر از جشن‌های باستانی ایران است که عموما مطابق با روز سیزدهم تیرماه برگزار می شود و هنوز هم کم و بیش در بین اقوام ایرانی شناخته شده و برقرار است.

این جشن آن طور که ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه نقل می کند، روز بزرگداشت جایگاه نویسندگان در ایران باستان بوده و همین طور به “تیشتر” فرشته باران آور و نیز “آرش کمانگیر” و نبرد میان “ایران” و “توران” نسبت داده شده است.

آیین ها:

– جشن آب:
ایرانیان باستان در کنار آب‌ها دور هم جمع می شدند و با آب پاشی و جشن و سرور برای داشتن روزهای بارانی بیشتر نیایش می کردند. از دیگر نام هاي اين جشن “آبریزگان” یا “آب پاشان” یا” سر شوران” است.

– دستبند تیر و باد
در روز “تیر” و ابتدای جشن، بعد از شیرین کردن دهان، دست آویزی که از هفت رشته و هفت رنگ بافته شده را به دست بسته و 9 روز بعد آن را در روز “باد” از دست باز می کنند و در مکان بلندی مانند پشت بام به دست باد می‌سپارند تا آرزوها و خواسته‌هایشان را به فرنام برساند و در حین رها کردن می خوانند:
تیر برو باد بیا
غم برو شادی بیا
محنت برو روزی بیا
خوشه مرواری بیا

– فال کوزه

دختر جوانی انتخاب می شود تا کوزه سبزرنگ دهانه گشادی را که از آب تمیز پر شده و روی آن را با پارچه ابریشمی سبز پوشانده، بین جمع بگرداند و هر کسی هر آرزویی دارد، به نیت برآورده شدن آن، چیزی در کوزه می اندازد، مثلا انگشتر، گوشواره، سنجاق سر، سکه و….

بعد کوزه را زیر درختی همیشه می‌گذارد، در پایان جشن همه دور درخت جمع می شوند و زن ها یا سالخورده ها ترانه خوانی می کنند. بعد از تمام شدن هر ترانه، دختر دستش را در کوزه برده و چیزی را بیرون می آورد و صاحب آن وسیله به ترانه ای که خوانده شده تفالمی زند که آیا آرزویش برآورده می شود یا خیر.

فعالیت:
آیین های این جشن را برای کودکان توضیح بدهید تا درباره اش نقاشی بکشند، کتاب درست کنند یا آن ها را اجرا کنید.

همراه بچه ها با هفت رنگ دستبند ببافید و آرزو کنید.
داستان آرش کمانگیر و نبرد میان توران و ایران را از شاهنامه بخوانید.

همراه با کودکان از این جشن در نقاط مختلف ایران، مانند فراهان در اراک، مازندران، اهواز و… بازدید کنید.

درباره اپوش و تیشتر برای آنها کتاب بخوانید یا قصه گویی کنید و از بچه ها بخواهید آن را با نقاشی یا کلاژ نشان بدهند، از آنها بخواهید توضیح بدهند چطور می توانند به تیشتر کمک کنند تا اپوش دیو خشکسالی را شکست دهد.

درباره تیشتر:
تیشتر فرشته باران است که ده روز اول ماه به شکل جوانی پانزده ساله در می‌آید و ده روز دوم به شکل گاوی با شاخ‌های زرین و ده روز سوم ماه به شکل اسبی سپید و زیبا با گوش‌های طلایی رنگ و درخشان.

وقتی تیشتر به شکل اسب در می آید به عمق دریای کیهانی می رود و در آنجا با “اپوش” دیو خشکسالی که به شکل اسب سیاه و ترسناکی است، می جنگد.

این جنگ، سه شبانه روز طول می کشد تا اینکه تیشتر شکست می‌خورد، فرشته بهران از خدای بزرگ کمک می خواهد تا اینکه دوباره با اپوش می جنگد و این بار پیروز می شود.

آن وقت آب‌هایی که اپوش زندانی کرده بود، دوباره جاری می شوند و به مزرعه ها و چراگاه ها می رسند. ابرهای سیاه از روی دریای کیهانی به هفت سمت حرکت می کنند و تمام سرزمین ایران سیراب می شود و همه مردم با خوشحالی این پیروزی را جشن می گیرند.

یادمان باشد هر کدام از این جشن ها بهانه ای است برای ارتباط، همدلی و یادآوری نیکی ها.
الهام فخرایی

منبع داده ها برای اطلاعات بیشتر:
هاشم رضی، کتاب گاهشماری و جشن‌های ایران باستان
هاشم رضی، جشن های آب
نشر بهجت