وقتی از بچه های کلاس مان می خواهیم چیزی را بررسی کنند، مطلبی را توضیح دهند، برداشت شان را بیان کنند و… چقدر مطمئن هستیم که دانش آموزان کلاس ما می دانند چطوری باید بررسی کنند، یا چگونه باید توضیح دهند، یا چه شکلی باید برداشت شان را بیان کنند. اصلا به این فکر کرده اید که دانش آموزان کلاس شما معنا و مفهوم این واژه ها و عبارت ها – نحقیق کنید، بررسی کنید، آزمایش کنید، جواب بدهید، شرح دهید، معنا کنید، توضیح دهید، برداشت تان را بنویسید، خلاصه کنید، … – را که مثل نقل و نبات مدام و بسیار به کار می برید به درستی درک کرده اند و می دانند برای پاسخ به هر کدام یک از این خواسته های شما چکار باید بکنند و چه راه هایی را می توانند بروند.
آنچه که در ادامه می خوانید تجربه شخصی من از روزهای حضورم در یک مرکز نگهداری کودکان است. در این مرکز سی هفت جلسه گفتگویی با کودکان عمدتا مقطع ابتدایی داشتم. ناگفته نماند که تقریبا نیمی از این جلسات بر اساس برنامه تعیین شده قبلی نبوده است بلکه با توجه به اتفاقات و مسائلی پیش بینی نشده ای بود که در این مرکز رخ می داد. گاهی من فرصت را غنیمت می شمردم و حلقه گفتگو را شکل می دادم. گاهی هم کودکان ماه این مرگز پیشنهاد می دانند که درباره مسئله پیش آمده با هم گفتگو کنیم.
و این ماجرای یکی از همین حلقه های گفتگویی با کوکان ماه این مرکز است. لازم به توضیح است همه اسامی کودکان تغییر داده شده است.
به درخواست یکی از مربیان مراقب شدم! بله مراقب چند نفر از بچه های کلاس اول، دوم و سومی که طبق گفته مربی توی این ساعت خاص باید مشق می نوشتند. چند نفرشون هی تکرار می کردند آش، شانه، شبی، شیر … چند نفر دیگه هم متن کتاب فارسی شون رو کپی می کردن توی دفترشون!!!
متوجه شدم یکی از بچه ها مشق نمی نویسه و هی بچه ها رو نگاه می کنه بعدش در یک دفترچه کوچک چیزهایی رو می نویسه. پرسیدم خورشید شما چکار می کنی، قبل اینکه جوابی بده، دریا گفت داره ما رو بررسی می کنه.
گفتم: جالبِ مگه اینجوری آدما رو بررسی می کنن؟
بهار: بله اول باید نگاه کنیم بعد بنویسیم که چیکار کردن بعدشم بدیمش به خانم مدیر
دریا: موافقم باید همه چیز رو بنویسیم بعدش بهتره بدیمش به خانم معلم
سحر: ولی اگرننویسیم هم میشه بررسی کنیم
مهتاب: نه نمیشه اگر ننویسیم که میشه فضولی کردن خانم معلمم دوست نداره
پروانه: بله اگر ننویسیم یادمون میره که همه چیز رو بگیم
خورشید: ولی میشه نقاشی کنیم چون ما که هنوز نمی تونیم بنویسیم
سپیده: بله منم اگه خانم معلم بگه بررسی کنیم نقاشی شو می کشم
بهار: بررسی کردن با نقاشی خوبه منم همین کار رو می کنم
دریا: شما که کلاس اولی هستین باید نقاشی کنید ما می نویسیم
پروانه: ولی منم دوست دارم نقاشی کنم تا بنویسم کلاس اولی هم نیستم
گفتم: ممکنه راههای دیگه ای هم باشه؟
ستاره: بله مثلا با بو کردن
مهتاب: چطوری نمیشه که کسی رو اینجوری بررسی کنیم
ستاره: میشه اگه خانم بهداشت بگه کی تمیزه کی کثیف خوب اگر یکی کثیف باشه بوی بد میده
باران: با گشتن جیب و کیف میشه یک نفر رو بررسی کرد اگه جامدادی یا کتاب کسی گم شده باشه
ترانه: ولی من دوست ندارم کسی توی کیف من رو نگاه کنه
بهار: منم دلم نمی خواد دستم رو توی جیب کسی کنم شاید دستمال کثیف توی جیبش باشه
دریا: ولی مجبوریم اگه خانم معلم بگه
ستاره: ولی گشتن تو کیف دیگران کار زشتیه هیچ وقت خانم معلم نمیگه این کار رو بکنیم این که بررسی کردن نیست دزدیه
بهاران: ولی ما که نمی خوایم چیزی برداریم که دزد بشیم
ستاره: ولی دست مون رو که بی اجازه تو کیف کسی کردیم
سحر: بله اگر اجازه نداشته باشیم میشه دزدی و بررسی کردن نیست
خورشید: این کار زشت هست ولی دزدی نیست چون ما که یواشکی که این کار رو نکردیم
سپیده: بله دزدی نیست، چون می گردیم که جامدادیِ گم شده رو پیدا کنیم پس داریم بررسی می کنیم.
دریا: بله تازه خانم معلمم خبر داره همه هم می بینن.
مهتاب: ولی من فکر می کنم همه اینا که گفتیم فضولی چون ما که نباید بریم کارای بد یک نفر دیگه رو گزارش کنیم و کار خیلی بدی بررسی کردن نیست.
باران: ولی معنی بررسی کردن یعنی جستجو کردن و گشتن خب پس ما بررسی کردیم فضولی نکردیم.
مهتاب: منکه دوست ندارم یک نفر دستش رو بکنه تو کیف من.
پروانه: پس می ترسی یک چیزی توی کیفت پیدا بشه اگر نه وقتی خانم معلم یا مدیر میگن کار بدی نیست.
گفتم: ما برای بررسی کردن یه چیز یا یک کس می تونیم هر کاری بکنیم؟
ستاره: خب نه باید اول اجازه بگیریم اگر گذاشت توی جیب یا کیفش رو نگاه کنیم
دریا: بله منم فک می کنم ما نمی تونیم بدون اجازه کسی رو برسی کنیم شاید اون ناراحت بشه
بهار: موافقم حتما ناراحت میشه چون اگه کسی درباره من چیزی بنویسه و بده به خانم مدیر و بهم نگه خیلی از دستش ناراحت میشم
ترانه: خب اگر بگیم که نمی زاره بررسیش کنیم
سپیده: خب ما باید بهش بگیم اگر گذاشت این کار رو می کنیم اگر نه چون خانم معلم گفته مجبوریم که بازم این کار رو بکنیم
بهاران: ولی اگر دوست نداشت و اجازه نداد ما باید ناراحتش نکنیم
باران: بله باید بهم دیگه احترام بگذاریم
خورشید: تازه اگه اجازه نداد ما که نمی تونیم به زور برسیش کنیم
بهار: پس بهتر به خانم معلم بگیم خودش بررسیش بکنه
ستاره: موافقم اینجوری دعوامون هم نمیشه
سحر: ولی به نظر من بهتره از اون کسی که بررسی می کنیم بخوایم خودش کمک مون کنه
دریا معلومه که قبول نمی کنه
سپیده: ولی اگه بهش بگیم که ما می خوایم به خانم معلم کمک کنیم قبول می کنه
باران: با سوال کردن هم میشه بررسی کرد مثلا بپرسیم الان تا کجا نوشتی
خورشید: یا بپرسیم چه کلمه هایی برات سخته نوشتنش و کمکش کنیم
بهار: ولی این کمک کردن نه بررسی کردن
خورشید: خب اینجوری می فهمیم چرا نمی نویسه
ستاره: می فهمیم چرا بد خط می نویسه
سپیده: یا چرا زیاد پاک می کنه حتما براش سخته که زیاد پاک می کنه
بهار: آره منم موافقم چون ما که همه چیز رو نمی دونیم اگر از خودش بپرسیم بهتره
مهتاب: ولی باید ازش اجازه بگیریم
دریا: و سوال هایی نپرسیم که خجالت بکشه
بهاران: ولی مشق نوشتن که خجالت کشیدن نداره
ترانه: خب اگر بپرسیم چرا بدخط نوشتی حتما خجالت می کشه
باران: یا بهش بگیم چرا مدادت رو می جوی؟
سحر: منم بدم میاد یکی ازم بپرسه که می خوای زود تموم بشه که گنده گنده می نویسی؟
گفتم: پس یعنی سوال خوب و بد داریم؟
دریا: بله سوال هایی که خجالت می کشیم جواب بدیم سوال های بدی هستن.
ستاره: و اگر از چیزهای خصوصی بپرسیم کار بدی کردیم.
خورشید: خب باید تو جمع بقیه سوال نکنیم.
باران: از چیزهای خصوصی سوال کردن بررسی کردن نیست. تازه فقط نباید سوال بپرسیم.
بهاران: خب هم باید نگاه کنیم و هم سوال کنیم.
مهتاب: و یاد داشت هم بکنیم.
سحر: هر کاری که بکنیم اول باید به خودشون بگیم و اجازه بگیریم.
باران: اجازه که باید بگیریم. ولی هر کاری نکنیم که دوست مون ناراحت بشه.
ترانه: بله ناراحت کردن و دعوا کردن با دوست هامون برای بررسی کردن کار بدی هست.
خورشید: مخصوصا که هر سوالی نپرسیم.
و…
گفتم: چقد خوب میشه که امشب یه نقاشی بکشیم از کارایی که می تونیم و مجازیم و کارایی که نمی تونیم و نباید موقع بررسی کردن و انجام بدیم بکشیم.