کتاب های کمک آموزشی

در زمینه کتاب های کمک آموزشی چه تجربه و نظری دارید؟

تجربه خود من در دوران تحصیل این بود که بدون کتاب های کمک آموزشی و تست واقعا نمی شود چیزی به طور عمیق یاد گرفت و در کنکور نتیجه خوبی گرفت… شاید این درست نباشد و از اهداف تعلیم و تربیت دور باشد ولی واقعیت های جامعه دانش آموزان و معلمان را به این سمت می‌کشاند.

من در دوره ابتدایی نظرم رو می گویم. بنظرم حتما که تمرین و تکرار و مرور به کودک در یادگیری کمک می­کند اما واقعیت این است که همه این تمرین­ها در حد همان کتاب هستند و موردی ندیده ام که بچه ها را به کشف و بسط زندگی هدایت کند. حتی گمان می­کنم در این دوران ناتوانی من معلم در طراحی تمرین ضمن پذیرش اشکالات فراوان کتاب درسی یکی از دلایل استفاده است. باید بپذیریم برنامه درسی و کتاب­ها روندهای کلی کلاس را مشخص می­کنند و خیلی مسائل اصلی و دغدغه های اساسی زندگی جایی در کتاب درسی ندارند.

فکر میکنم موضوع کتاب های کمک آموزشی رو می شود در ۲ سطح تحلیل کرد:

۱. در سطح ایده آل این کتاب ها فقط قرار بود به فرایند آموزش کمک کند، یعنی:

الف) کمک به معلم های مبتدی برای اطلاع از روال تدریس مطالب.

کمک به معلم ها برای آشنایی با شیوه های جدیدتر و متفاوت تر ارائه یا توضیح مطالب.

کمک در جمع بندی یا تلخیص مطالب.

کمک در دادن تکالیف درسی

کمک در بازخورد دادن و ارتباط با بچه ها.

کمک در حل کردن تمرینات و نکات مبهم کتاب های درسی .

ب) کمک به دانش آموزان تا با مسیرهای متفاوت رسیدن به جواب آشنا شوند.

کمک به بچه هایی که نمی‌توانند به کلاس بروند یا در امتداد تحصیل چند جلسه غیبت داشته اند، یا با روش تدریس معلم مانوس نیستند. کمک به دانش آموزان ضعیف تر یا قوی تر تا با استفاده از این کتاب ها خودشان را پیدا کنند.

ج) کمک به والدین و اعضای خانواده برای حمایت آموزشی بچه ها در خانه

البته این موارد در جایی معنی پیدا میکنه که معلم به جای آموزشگر، تسهیلگر باشه و مدرسه به جای ارزش قائل شدن به پاسخ، پرسش رو مهم بداند.

علی رغم آموزش­هایی که معلمان می­بینند در طراحی تکالیف و تمرین های کاربردی و مهارت محور مشکل دارند. اما از طرفی باید این مسئله رو در نظر بگیریم که طراحی تمرین های مختلف و متفاوت انرژی زیادی از معلم می­گیرد و باعث فرسودگی می شود.( همچنان که در این دو سال تحصیلی کرونایی تهیه کلیپ ها و محتواهای آموزشی هر روزه باعث خستگی زیاد در معلمان شده و شاید بد نباشد از محتوا ها و در این مورد از تکالیف آماده استفاده کنیم. البته به شرط کیفیت).

کتابهای درسی فعلی با نظر گروهی تألیف می‌شوند که فقط به طور کاملا کلی به موضوع نگاه می‌کنند و کلیاتی که در سند چشم انداز قرار گرفته را مدنظر دارند با تمرکز بر سند کلان، اما واقعیت چیزی برخلاف این موضوع و خیلی مواقع غیرقابل اجراست.

در چند بخش

امکانات کمی و کیفی

حجم و محتوا

چند بخشی بودن مدارس(شهری، روستایی، عشایری، دولتی، نیمه‌دولتی، هیئت امنایی و…) بعنوان مثال و تجربه، دروسی که برای دانش آموزان مقطع ابتدایی درنظر گرفته شده بدون بررسی زمینه و پیش نیازهای آن در مدارس تألیف شده، که گاهی در برخی مناطق روستایی و عشایری و حتی مدارس حاشیه تمام شهرها دروسی مانند کاروفناوری و تفکر و پژوهش کاملاً بلااستفاده هستند. چون نه مدارس امکانات لازم را دارند و نه والدین قدرت اقتصادی تهیه امکانات را. و حتی در برخی مدارس عشایری طی این چند سال برخی همکاران بعلت حجم و تعداد کتاب­های درسی متعدد درس کار و فناوری، هدیه، تفکر و پژوهش را به جز برنامه در تدریس فراموش کرده‌اند. در کلاس شش پایه با شش دانش آموز در پایه مختلف و تدریس حداقل ۴ کتاب، که در مجموع روزانه باید ۲۴ کتاب طی ۵ ساعت تدریس شود، علاوه بر اینکه زنگ تفریح حذف می‌شود، برخی دروس هم به فراموشی سپرده شده‌اند. بخش دوم، مربوط به عدم مهارت معلمان در تدریس کتب جدید و نوع تدریس آن­هاست.

کتاب های فعلی خیلی کلی مسائل را مطرح کرده اند و بیشتر مسئولیت بر دوش معلم هاست. با توجه به شرایطی که گفتید، کتاب های کمک آموزشی کمکی به شما در کلاس چند پایه خواهد کرد یا نه؟

با توجه به اینکه اولویت بررسی و ارزشیابی عملکرد معلمان در بین والدین و ادارات آموزش و پرورش اتمام کتاب­های درسی است و در شرایط فعلی با نوع کوچ و مدت حضور دانش آموزان چندپایه در مدرسه، خیر اما اگر هدف افزایش کیفیت و اثربخشی حضور دانش آموزان و معلمان در مدرسه باشد، بله. یعنی، معلم این اجازه را داشته باشد که به جای تکالیف به دانش آموزان کتاب­های کمک درسی را تحویل دهد و بعنوان فعالیت‌های خارج از کلاس استفاده کند.

با توجه به اینکه در کلاس دانش‌آموزان مختلف با سطوح یادگیری مختلف داریم و هر کدام از دانش آموزان نیاز به یک نوع تمرین خاص دارند (بسطی یا ترمیمی و … ) و اینکه به طور کامل به سمت تمرین­های مهارتی پیش می رویم و نیاز است که بیشتر کاربردی و مهارت‌محور باشد، خلأ این نوع تمرین‌ها در کتاب­های کمک‌درسی به شدت وجود دارد و اینکه به تمام شاگردان نمی توان یک مدل تمرین داد. تجربه‌ای که در استفاده از این کتاب­ها دارم این است که دانش‌آموزان را اصلا مجبور به خرید هیچ کتابی نکردم و بجای آن، هر زمان که لازم بود و در هر مبحثی که دانش‌آموز نیاز داشت، سوالاتی رو طراحی کردم و به دانش‌آموزانم تحویل دادم. ممکن است این سوالات بسطی، مهارتی، ترمیمی و … باشند. بعضی مواقع هم خودم از این کتاب­ها استفاده می‌کنم و ایده می‌گیرم.

من شاهد این موضوع به تعداد زیاد بوده ام که دانش آموزان علاقه ای به حل تمرین های این کتاب ها ندارند و والدین به اجبار این کتاب­ها را برای آن­ها تهیه می­کنند. با این شرایط چطور؟

بله اما بنظرم این موضوع به علاقه خود دانش آموز هم بستگی دارد. چون برخی دانش آموزان علاقه‌ای به این کتاب‌ها و انجام تکالیف آن ندارند و بخش مهم شاید تفاوت­های فردی که فراموش شده‌اند.

دو نکته برای من سوال است. اول اینکه از طرف والدین درخواستی برای تهیه این کتاب ها داشتید؟ چه برخوردی داشتید؟ دوم اینکه آگاهی تان را نسبت به انواع تمرین ها و طراحی آن ها چطور به دست آوردید؟

برای سوال اول بله از طرف والدین درخواست داشتم. ولی گفتم من اجباری به استفاده ندارم. به جای کتاب، سوال مناسب طراحی می‌کنم و به بچه‌ها میدهم. اگر از نظر آن­ها کافی نبود، اختیار را به عهده خودشان گذاشتم که اگر تمایل دارند تهیه کنند ولی من هیچ کتاب خاصی را پیشنهاد نمی‌کنم و هیچ تمرینی هم از کتاب تصحیح نمی‌کنم. و مواقعی پیش آمده که یک هفته بطور پیوسته، کاربرگ با سوالات طراحی‌شده خودم را برای بچه‌ها آماده کنم.

برای سوال دوم هم شاید بتوان گفت تجربه. وقتی دانش‌آموزی در موضوعی مشکل دارد، پس قطعا نیاز است که در همان مورد، تمرینات بیشتر را یاد بگیرد. و یا دانش‌آموزی که با دو مثال، مطلب را یاد می‌گیرد لزومی ندارد ۵ تا تمرین مثل همان برایش بفرستم و درخواست کنم که آن ها را حل کند. اما در عوض، یک تمرین جدید در اختیارش قرار می دهم و در خواست می کنم برای تمریثن جدید راه حل جدید پیدا کند.

معمولا با خود دانش آموز گفتگو میکنم و انگیزش رو بررسی میکنم بر اساس سطح و مدل رفتاری دانش آموز تعدادی کتاب معرفی میکنم. تاکید میکنم که هیچکدام کامل مورد تایید من نیست. سپس با خانواده در دو مسئله را مطرح می کنم:

۱. قرار نیست با این کتاب دانشمند تحویل بگیرید یا چون کتاب خریدید کودک موظف نیست همه کتاب را حل کند.

۲. اگر من بودم به جای آن کتاب می­خریدم برای مطالعه

معمولا گروهی کتاب میخوانیم و … هدف این است مسیر جایگزین معرفی شود.

· بچه ها از متفاوت بودن تمرین هایشان سوال نمی­کنند؟

بچه‌های پایه‌های پایین‌تر اغلب متوجه این موضوع نمی شوند. ضمن اینکه به تعداد دانش‌آموزان کلاس، سوال جداگانه طراحی نمی شود

ممکن است سه یا چهار نمونه سوال طراحی شود. و برای درسی مثل فارسی پایه اول و دوم هم این تفاوت تکالیف زیاد است که معمولا بعد از تصحیح املای بچه‌ها تمرین خاص خودشان، داده میشود. در پایه‌های بالاتر هم راحت‌تر می توان علت تفاوت تمرین­ها را برای بچه‌ها توضیح داد و آن ها را قانع کرد.

بخشی از گفتگوهای معلم ها را خواندید.

شما چه ایده و تجربه ای درخصوص “کتاب های کمک آموزشی” دارید؟

تهیه و تنظیم گزارش: مژگان منیری

دبیر گفتگو: بهناز رنود