منابع معلولیت پژوهی
برای ارائه منابع معلولیت پژوهی شاید بد نباشد کمی در باره منابعی بنویسیم که در زمینه معلولیت اطلاعات عمیق‌تر یا تخصصی‌تری را در اختیار ما قرار می‌دهند. تقاضای نگارندگان این است که وزن این مطلب را کم ندانید و با ما همراه بمانید. ما هم به پاس این همراهی سعی خواهیم کرد برای هر نوع ذائقه و سلیقه‌ای، خوراک مطالعاتی فراهم آوریم.
مقاله مرتبط: تکنولوژی ها و نرم افزارهای ویژه افراد داری معلولیت
منابع تخصصی
به دنبال یک کتاب فارسی در زمینه آموزش به کودکان دارای معلولیت اگر باشید، کتاب «روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی – خانواده، جامعه، مدرسه» می‌تواند گزینه مناسبی به حساب آید. کتابی به قلم «هاردمَن» و چند نویسنده آمریکاییِ دیگر که حمید علی‌زاده ترجمه‌اش کرده و نشر دانژه هم کار چاپ و انتشارش را عهده‌دار شده است. این کتاب البته احتمالاً از آن دست کتاب‌هایی نخواهد بود که شما از بای بسم الله تا تای تمت آن را مطالعه کنید.
کتاب خوشبختانه به شکلی منطقی و منظم فصل‌بندی شده و عناوین هر فصل، نشان دهنده محتوای آن است. از سوی دیگر، مثال‌های فراوانی هم که در توضیح هر یک از معلولیت‌ها یا اختلالات در این کتاب گنجانده شده آن را به کتابی همه فهم و کاربردی تبدیل می‌کند. بنا بر این، حتی اگر فاقد تحصیلات آکادمیک در حوزه روانشناسی باشید هم این کتاب به کارتان خواهد آمد. همچنین در پایان کتاب، دو صفحه به معرفی منابع تخصصی حوزه روانشناسی کودکان استثنایی اختصاص یافته که می‌تواند شما را برای مطالعه تخصصی‌تر، رهنمون باشد.
نشریات علمی پژوهشی
اگر خواسته باشید در میان نشریات علمی پژوهشی یکی را که به طور خاص به موضوع آموزش و پرورش کودکان دارای نیاز‌های ویژه می‌پردازد برای مطالعه بر‌گزینید، می‌توانید به سراغ نشریه تخصصیِ سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور که با نام «نشریه تعلیم و تربیت استثنایی[1]» به صورت گاه‌نامه و سالی حد‌اقل دو سه شماره منتشر می‌شود بروید. البته لازم به توضیح نیست که پیش از انتخاب هر کدام از شماره‌ها یا مقالات این نشریه حتماً این نکته را مد نظر داشته باشید که یقیناً به سیاق تمام نشریات دارای درجه علمی و پژوهشی، قرار نیست همه مقالات آن از کیفیت و درجه علمیِ بالایی برخوردار باشند و باید در انتخاب مقالات کمی دقت کنید.
منایع اینترنتی
برای آشنایی با دنیایی به وسعت جامعه افراد دارای معلولیت، کتاب و مجله و مقاله لازم است اما بدون تردید کافی نیست. در جهانی که همه چیزش بر ستون اینترنت استوار شده، نمی‌توان از منابع اینترنتی که به رایگان و به سادگی چنتد کلیک در اختیارمان قرار می‌گیرد غافل شد. منابعی که همه جور داده‌هایی را شامل می‌شود؛ از تألیفات و تولیدات متخصصان گرفته تا دل‌نوشته‌های افراد معلول. با کمی دقت و صرف وقت، از همه انواع این منابع مطالعاتی می‌توان در جهت شناخت دقیق‌تر و کامل‌ترِ جهان افراد دارای معلولیت بهره برد.
جستجوی کلید واژه‌های فارسی متأسفانه احتمالاً چیز دندان‌گیری نصیبتان نخواهد کرد. هنوز پایگاه تخصصی و قابل ارجاعی به زبان فارسی در زمینه چگونگی آموزش به افراد دارای معلولیت یا نحوه تعامل با آنها و مباحثی از این دست ایجاد نشده است. آنچه با جستجوی کلید واژه‌های فارسی مشاهده خواهید کرد، مطالب پراکنده‌ای است که به طور اتفاقی این طرف و آن طرف به بهانه‌های متفاوت منتشر شده است.
این، حال و روز مطالب و منابع تخصصی است اما برای دل‌نوشته‌ها یا مطالبی که کاربران دارای معلولیت، خودشان در قالب وبلاگ و صفحات شبکه‌های اجتماعی تولید می‌کنند، در بر این پاشنه نمی‌گردد. ده‌ها مورد را می‌توان نام برد که افراد دارای معلولیت خود دست به کار تولید محتوا و پر کردن خلأ اطلاعاتی جامعه در زمینه معلولیت کرده‌اند. به طور مثال، «پایگاه اینترنتی محله نابینایان ایران[2]» از جمله این موارد است. پایگاهی کاربر‌محور که در آن هر کاربر سعی دارد بنا بر تخصص و تجربه‌اش مطالبی را در جهت آگاه‌سازی همنوعان خودش یا سایر افراد جامعه تولید کند.
وبسایت های انگلیسی
اگر به زبان انگلیسی آشنا باشید، کار شما برای پیدا کردن منابع قابل اعتماد، به مراتب ساده‌تر خواهد بود. تعداد بی‌شماری وبسایت و کانال و صفحه شخصی و عمومی با هدف ترویج آگاهی در زمینه معلولیت وجود دارد که با جستجو در گوگل می‌توانید به آنها دسترسی داشته باشید. فهرست کردن تمامی این منابع قطعاً از حوصله این جزوه خارج است اما برای نمونه می‌توانیم به چند مورد اشاره کنیم:
- وبسایت فدراسیون ملی نابینایان آمریکا[3]، از جمله کامل‌ترین منابع در زمینه آخرین فناوری‌ها و پژوهش‌ها در حوزه نابینایی است.
- وبسایت بنیاد نابینایان آمریکا[4]، آخرین فناوری‌ها و پژوهش‌ها در زمینه افراد آسیب دیده بینایی را در قالب چند مجله تخصصی منتشر می‌کند.
- پایگاه اینترنتی «آموزش و پرورش آسیب دیدگان بینایی[5]»، آخرین ترفند‌ها و ابزار‌ها در زمینه آموزش به افراد نابینا و کم‌بینا با معلمان سر تا سر دنیا را به اشتراک می‌گذارد.
- وبسایت «پایگاه آموزش و پرورش افراد دارای معلولیت[6]» هم که وابسته به وزارت آموزش استرالیا است اطلاعات ارزشمندی را در زمینه آموزش به افراد معلول در اختیار کاربران و مخاطبان قرار می‌دهد.
از این دست وبسایت‌ها بی‌شمار می‌توان فهرست کرد؛ اما برای جلوگیری از اطاله نوشته، به همین موارد بسنده می‌کنیم و باقی را به کنجکاوی مخاطبان علاقمند وا‌می‌گذاریم.
فیلم و رمان
فیلم و رمان هم از جمله منابعی است که هم می‌تواند ابزاری مناسب جهت گذران وقت باشد و هم به عنوان ابزاری جهت انتقال و آموزش برخی مفاهیم استفاده شود. جزوه حاضر را با مرور چند رمان و فیلم که معلولیت را به عنوان سوژه اصلی به کار برده‌اند به پایان می‌رسانیم. شما می‌توانید ضمن مطالعه رمان‌ها و تماشای فیلم‌ها، با معرفی آنها به سایرین، سفیران آگاهی‌بخشی در زمینه معلولیت باشید؛ بویژه با پخش این فیلم‌ها در کلاس یا معرفی کتب به دانش‌آموزان و یا قرار دادن آنها در لیست کتب مسابقات کتاب‌خوانی، می‌توانید تاثیر عمیقی در ایجاد نگرش صحیح دانش‌آموزان نسبت به موضوع معلولیت داشته باشید.
کتاب شگفتی
در میان رمان‌هایی که با موضوع معلولیت در دنیا خوش اقبال بوده‌اند، تعداد آنهایی که لباس فارسی بر تن کرده‌اند زیاد نیست. کتاب «شگفتی»، یکی از این رمان‌ها است. رمانی که برای نوجوانان نوشته شده اما قصه‌اش آنقدر گیرا و قلمش آنقدر شیوا است که خواننده بزرگ‌سال را هم به سادگی با خود همراه می‌کند. از آن کتاب‌هایی که می‌توانی در یک نشست آن را بخوانی. شروعش که کردی دیگر دلت نمی‌خواهد بی اینکه آخر قصه را بفهمی زمینش بگذاری. «شگفتی»، قصه «اوگوست»، کودک ده یازده ساله‌آی است که از قضای روزگار، به علت نوعی جهش ژنی موسوم به تریچر کالینز[7]، با ظاهری عجیب و غریب متولد شده. مادرش به خاطر همین عجیب بودن قیافه فرزند، چهار سالِ اول مدرسه را خودش در خانه به او تدریس کرده اما حالا تشخیص می‌دهد که او را در یک مدرسه و در کنار سایر کودکان ثبت نام کند.
چهره اوگوست، موضوع اصلی رمان است و ما در این رمان با درد سر‌هایی همراه می‌شویم که او به خاطر این چهره گرفتارشان می‌شود. می‌بینیم که چطور جامعه، فردی با چهره متفاوت را آزار می‌دهد و با کشمکش‌های روحی اوگوستِ نوجوان به خاطر آزاری که از اطرافیانش می‌بیند هم‌دل می‌شویم و می‌بینیم اوگوست از چه ترفند‌هایی برای اصلاح نگاه اطرافیان یا مدیریت موقعیت‌های دردناکی که به خاطر چهره‌اش در آنها قرار می‌گیرد استفاده می‌کند.
فیلم شگفتی
«شگفتی» را آر. جی. پالاسیو [8]نوشته و پروین علیپور، مترجم سر‌شناس آثار کودک و نوجوان به فارسی برگردانده است. این کتاب در نشر افق منتشر شده است. اگر وقت یا حوصله رمان خواندن ندارید، فیلمی هم از این کتاب درست شده که با وجود اینکه جای کتاب را نمی‌گیرد ولی به هر حال برای آدم‌های پر مشغله می‌تواند گزینه مناسبی باشد. فیلم با کارگردانی استیفن شبوسکی[9]، در سال ۲۰۱۷ با نام «اعجوبه» به روی پرده آمده است. فیلمی ۱۱۳ دقیقه‌ای که جوایز زیادی را از آن خود کرده و نگاه مثبت منتقدان را هم به خود جلب کرده است و دوبله فارسی آن هم در پلتفرم‌های عرضه فیلم و سریال، موجود است.
کتاب لمس بام دنیا
«لمس بام دنیا»، نام کتاب دیگری است که به علاقمندان این حوزه پیشنهاد می‌شود. کتابی پر از هیجان و شگفتی که در دسته خاطرات و زندگی‌نامه‌های خود‌نوشت طبقه‌بندی می‌شود. این کتاب را «اریک ویهنمایر[10]» از ماجرا‌های زندگی خودش نوشته است. اریک در ۱۹۶۸ به دنیا آمده و در سیزده سالگی به علت خراشی بر روی شبکیه، به کل بینایی‌اش را از دست داده است. او در جوانی در پی پاره‌ای اتفاقات که خواندنش در کتاب خالی از لطف نیست به ماجرا‌جویی رو می‌آورد. صخره‌نوردی، کوه‌پیمایی، یخ‌نوردی، قایق‌سواری در آب‌های خروشان و خلاصه هر کاری که بتواند ترشح آدرنالین را ده برابر کند، اریک را دیوانه‌وار به سوی خود می‌کشاند.
اریک، تنها نابینا در دنیا است که توانسته هم اورست و هم بلند‌ترین قله‌های همه قاره‌ها را فتح کند یا به اصطلاح خودش، «لمس کند». کتاب را بهروز خباز بهشتی ترجمه و نشر افق در ۴۹۶ صفحه منتشر کرده است. فیلم مستندی هم که از صعود اریک و همراهانش به اورست ساخته شده در میان منتقدان تحسین بسیاری را بر‌انگیخته است. مستند «BlindSight» که لوسی واکر [11] در ۲۰۰۶ آن را ساخته، حالا بین بیست فیلم برتر ژانر مستند‌های ماجرا‌جویانه تاریخ جا خوش کرده است.
هدف از تدوین این فصل از جزوه حاضر، صرفاً معرفی فیلم و کتاب و سایت و رمان نیست. قصد نگارنده، گشودن دری به روی معلولیت و حواشی آن است که علاقمندان را وارد این دنیا کند و این دنیای کم‌تر شناخته شده را به آنها که جوینده آگاهی‌اند، بشناساند. قول معروفی است که می‌گویند دانایی، مسؤولیت به دنبال دارد. شما که با این جزوه همراه بودید، حالا به اندازه شناختی که از این پدیده به دست آورده‌اید، مسؤولید.
نقش ما
تک تک ما می‌توانیم با نشر این اطلاعات و آگاه کردن اطرافیان، دشواری‌های تعامل جامعه با افراد دارای معلولیت را اصلاح و تسهیل و دنیا را به جای بهتری برای زندگی این افراد، تبدیل کنیم. امیدوارم شما معلمان گرامی، با به اشتراک گزاردن مطالب نوشته حاضر با دانش‌آموزان و سایر معلمان، به اصلاح نگرش نسبت به افراد دارای معلولیت، بویژه دانش‌آموزان معلول کمک برسانید تا امکان حضور حداکثری و برابر همه افراد در جامعه فراهم گردد.
[1] http://exepcional education.ir/
[5] https://www.teachingvisuallyimpaired.com/
[7] Treacher Collins
[8] R.J Palacio
[9] Stephen Chbosky
[10] Erik Weihenmayer
[11] Lucy Walker
پاسخ‌ها