پادکست اول: مقدمه ای بر سواد رسانه ای + متن برای ناشنوایان

پادکست شماره ی یک: مقدمه ای بر سواد رسانه ای

گویندگان:

مانیا عاله پور؛ دکترای علوم ارتباطات و پژوهشگر حوزه ی رسانه و کودک

ابراهیم طلایی؛ دکترای تعلیم و تربیت و عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس

تنظیم پادکست:

مهدی کریمیان

ارتباط معلمان و والدین

همه پادکست های رسا را اینجا گوش کنید.

پادکست مدرسه رسا در گوگل پادکست، کست باکس و اسپاتیفای دنبال کنید.

متن پادکست برای ناشنوایان

سواد رسانه ای در پداگوژی یا تعلیم و تربیت با تمام چیزی که تا الان در مورد سواد رسانه ای شنیدید یا خوندید متفاوته. تو این پادکست قراره ما درباره معنای این مفهوم، ویژگی هاش و هدف از آموزش اون در بافت تعلیم و تربیت، صحبت کنیم.
من مانیا عاله پور هستم، دکترای علوم ارتباطات و پژوهشگر حوزه ی کودک و رسانه
من هم ابراهیم طلایی هستم، دکترای تعلیم و تربیت و عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس.
این اولین پادکست برای معلم ها در حوزه ی سواد رسانه ایه که در مدرسه رسا تولید میشه. مدرسه رسا یه مدرسه آنلاینه که علاوه بر تولید محتوا در زمینه کاربرد سواد رسانه ای برای معلم ها، جاییه که معلم ها می تونند اولین شبکه اجتماعی خودشون رو داشته باشن. یعنی می تونند برن تو سایت ثبت نام کنند، انجمن و گروه درست کنند و پیج خودشون رو داشته باشند. می تونند معلم های دیگه رو پیدا کنند، ارتباط بگیرند و شبکه سازی کنند و عضو کامیونیتی یاشند که خاص معلم هاست.
اما این پادکست ها…خوب ما تو این پادکست ها که در راستای تولید محتوای مربوط به سواد رسانه ای برای معلم هاست، تلاش می کنیم اطلاعات و دانش شما رو در مورد سواد رسانه ای و کاربردش در کلاس بالا ببریم. این اولین پادکست ماست و ما علاوه بر اینکه تصور عام در مورد سواد رسانه ای رو به چالش می کشیم، برای شما روشن می کنیم که سواد رسانه ای چی نیست و بعدش چی هست.
شما معمولا شنیدید یا خوندید که می گن سواد رسانه ای توانا کردن بچه ها برای تحلیل تبلیغات یا محافظت از خودشون از تاثیرات مضرٍ بازی های ویدئویی، آنلاین بودن یا تماشای تلویزیونه. اما این تصور از سواد رسانه ای بنیان با دوامی برای آموزش سواد نیست. وقتی از سواد صحبت می کنیم، باید به مصادیقی که این مفهوم رو می سازه پایبند باشیم. یعنی نمی تونیم هر آموزشی رو سواد تلقی کنیم. اینکه از دیدگاه محافظت از کودکان از محتوای مضر و تاثیر منفی رسانه ها و تکنولوژی های ارتباطی به آموزش سواد رسانه ای نگاه کنیم، معنای پداگوژیگ نداره. بذارید با یک مثال روشنترش کنیم. تا حالا شده معلمی بیاد برای محافظت از دانش آموزان از کتاب های بد، آموزشی بده؟ با وجود اینکه تو کتابخونه ممکنه بچه ها از دسترسی به برخی از کتاب ها منع شده باشند اما ما هیچوقت با یک معلم مواجه نمی شیم که درباره استفاده امن از کتاب ها آموزش بده. این نوع رویکرد محافظتی نمی تونه از دانش آموزا کتابخون های با مهارت یا کاربر با مهارت در استفاده از اینترنت بسازه یا به دانش آموزا کمک کنه یاد بگیرن به محتوای تلویزیون و اخبار، انتقادی نگاه کنن. این رویکرد با مفهوم سواد هم جور در نمیاد.
هدف آموزش در نهایت توانا کردن انسانه تا بتونه نگاه مختص به خودش رو خلق کنه و خودش تصمیم بگیره. معلم ها نمی تونن به دانش آموزها بگن درباره رسانه ها و تکنولوژی چی فکر کنن و در عین حال هم از اونها بخوان که به صورت مستقل فکر کنند.
رابین جکسون تو کتابٍ از دانش آموزانت سخت تر کار کن میگه: بر اساس نظریه ساخت گرایی یادگیری زمانی اتفاق می افته که دانش آموزا تلاش کنند با پالودن اطلاعات جدید از طریق دانش قبلی شون، مفاهیمی که از قبل می دونند، قواعد، فرضیه ها و تجربیات شخصی شون معنا بسازند. یعنی به نتایجی برسن که مال خودشونه و در نتیجه ی همین پروسه پالایش اطلاعات و ترکیب بندی اونا با دانش و اطلاعات و تجربیات قبلی شون، بهش رسیدن. هدف ما برای با سواد کردن دانش آموزا باید کمک به اونها باشه تا صدای خودشون رو بسازند، و فهم شون رو درباره ی موضوعاتی که براشون اهمیت داره، گسترش بدن. و این امکان پذیر نیست جز با درگیر کردن و مشارکت دادن اونا در آموزش به جای اینکه به اونا بگیم چی براشون خوبه و چی بد.
حالا همین ویژگی های یادگیری رو بیاییم در آموزش سواد رسانه ای در نظر بگیریم. به طور کلی نمیشه بدون درگیر کردن خود دانش آموز در پروسه تولید و مشارکتش در اجتماع با استفاده از تکنولوژی ها و رسانه، بگیم که ما در حال آموزش سواد رسانه ای هستیم چون بدون درگیر کردن در هیچ حوزه ای نمی تونیم بگیم که یادگیری اتفاق افتاده.
خوب ما برای آموزش سواد رسانه ای چالش هایی داریم که یکی از اونها تغییر هر روزه ی تکنولوژی های جدید و به روز شدنشونه تا جایی که گاهی ما رو غافلگیر می کنند و قبل از اینکه ما حتی در مورد کاربرد اخلاقیش فکری کرده باشیم، میبینیم که تمام زندگی ما رو فرا گرفتن.
خوب بهترین راه برای حل این چالش اینه که به جای تمرکز بر فرم، شکل و ویژگی های تکنولوژی، به مجهز کردن دانش آموزا به مهارت های خوانش یا درک مطلب، نوشتن، تحلیل، و مهارت های فراشناخت بپردازیم به طوری که بتونند برای همه ی تکنولوژیهایی هم که ممکنه در آینده بیان تا حد امکان، آماده باشن. به جای اینکه صرفا بر فرم رسانه مثل تلویزیون یا اینترنت تمرکز کنیم باید مفاهیم کلیدی سواد رسانه ای رو به دانش آموزا بدیم یعنی ابزارهای مفهومی که به دانش آموزا کمک کنه رسانه و تکنولوژی رو بفهمند. به عنوان مثال یکی از مهمترین این مفاهیم پیام رسانه ایه که تقریبا یه توافق در مورد ویژگی هاش وجود داره.
فکر می کنم ما به اندازه کافی توضیح دادیم که سواد رسانه ای چی نیست و حالا وقتشه توضیح بدیم سواد رسانه ای چی هست. برای تعریف سواد رسانه ای بهتره از ویژگی هایی شروع کنیم که یک فرد با سواد رسانه ای داره:
1.کسی که سواد رسانه ای داره این توانایی و امکان رو داره به تکنولوژی های رسانه ای به روز و با محتوای سطح بالا دسترسی فیزیکی داشته باشه و میدونه چطور از اون تکنولوژی ها به صورت موثر و کارامدی استفاده کنه.

2. این فرد پیام های صریح و پایه ای رسانه ها درک می کنه و به عنوان یک فرد پیشرو و پیشگام می تونه پرسش های تحلیلی درباره اون پیامها بپرسه. پرسش های تحلیلی پرسش هایی هستن که درباره نتیجه گیری از یک سری اطلاعات و داده است. به طور کلی کسی که توانایی تحلیل داره یعنی کسیه که می تونه داده هایی که در دست داره رو طبقه بندی کنه، اونا رو بررسی و ارزیابی کنه اونا رو به طبقات کوچکتری بشکنه و بر اساس اونها به نتیجه هایی برسه. حالا کاربرد همین توانایی تحلیل در سواد رسانه ای یعنی کسی که می تونه بپرسه این پیامی که همین رسانه داره بیرون میده بر اساس چه داده ها و اطلاعاتی بوده، چقدر اون اطلاعات دقیق و درستند و آیا درسته بر اساس اون داده ها به این نتیجه ای که این رسانه گرفته، رسید؟
3. 3. فردی که سواد رسانه ای داره توجه کافی به حضور پیام های رسانه ای و توجه به نقش اونا در زندگی خودش داره. یعنی فرد از بالا به خودش نگاه میکنه که ببینه رسانه ها چه نقشی در شکل گرفتن فردیت و شخصیت اون داشته اند و اینی که هست چقدرش نتیجه استفاده از رسانه هاست.

4 .این فرد قدرت ارزیابی داره یعنی چی؟ یعنی قضاوت مستدل و آگاهانه ای می تونه درباره ارزش یا سودمندی پیام های رسانه ای برای اهداف مشخص داشته باشه.

5. می تونه پیام های رسانه برای اهداف مشخص با استفاده از فرمت های چندرسانه ای تولید کنه

ششمین ویژگی تامل ورزیه. یعنی فرد با سواد رسانه ای درباره اینکه چطور تجربیات و ارزش های شخصی نوع واکنش نسبت به پیام های رسانه ای را تحت تاثیر قرار میده، فکر می کنه

7. مهارت مشارکت با استفاده از رسانه ها و تکنولوژی های ارتباطی یکی از مهمترین ویژگی هاییه که هر فردی باید داشته باشه. با این حال خیلی کم در مورد اون صحبت میشه. حتی تو کتاب سواد رسانه ای پایه دهم آموزش و پرورش ایران این بعد اصلا در نظر گرفته نشده و در واقع می شه گفت دانش آموزایی که این کتاب رو می خونن می تونن تحلیل گر بشن اما نمی تونیم بگیم به مهارت سواد رسانه ای مجهز میشن. این مهارت یعنی توانایی برای شروع یک طرح یا پیوستن به فعالیت های همکارانه ای که با وجود تکنولوژی های رسانه ای چون شبکه های اجتماعی، جهان های مجازی و ویکی ها امکان پذیر شده.

خوب، ویژگی هایی که نام بردیم ویژگی های کسیه که سواد رسانه ای داره. اما منافع متنوع و ویژگی های فرهنگی در هر جامعه و بافت فکری منجر به این شده که هر کدوم یه جور سواد رسانه ای رو تعریف کنند. به عنوان مثال تو جامعه ایرانی عموما سواد رسانه ای رو همون بعد محافظت از افراد جامعه در برابر رسانه ها و تکنولوژی می دونن و دقیقا همین رویه در مدرسه ها هم اعمال میشه. در صورتی که اساسی ترین بعد سواد رسانه ای تفکر انتقادیه. چطور میشه از بچه ها انتظار داشته باشیم منتقدانه فکر کنند، انتخاب کنند و مصرف کنند در صورتی که خودمون از قبل براشون تعیین کردیم که قبول کنند رسانه و تکنولوژی خطرناکه و آسیب هایی برای تو در بر داره.
ما خیلی در مورد تفکر انتقادی شنیدیم. اما تفکر انتقادی یعنی چی؟ ما معمولا به بچه ها می گیم که منتقدانه نگاه کنند ولی نمی گیم نگاه انتقادی یعنی چی؟
تفکر انتقادی در سواد رسانه ای چند تا مولفه داره:
1-کنجکاوی و میل به پرسیدن- کسی که تفکر انتقادی داره می خواد وارد بازی دونستن بشه. این فرد ساده سازی موضوعات رو دوست نداره و همه ی نشانه های در دسترس رو قبل از رسیدن به یک نتیجه چک می کنه و زمانی که به پیام های رسانه ای نگاه می کنه دنبال یک حقیقت واحد و غیرقابل سوال نیست.
2- اون در پروسه کندوکاو به صورت مداوم درگیره- فردی که تفکر انتقادی داره همواره در حال تحلیل و ارزیابی اطلاعات در طول زندگیش هست که بهش کمک می کنه به نتیجه برسه، نتیجه ای که قراره راهنمایی برای رفتار یا تصمیماتش باشه. یعنی در واقع اونا چیزی که یاد گرفتن رو به کار می برن و استفاده می کنند. کسی که تفکر انتقادی داره چیزایی رو که باور داره رو به اندازه چیزایی که بهشون شک داره مورد پرسش قرار میده.
3- شک و تردید ذاتی  داره. کسانی که تفکر انتقادی دارند همواره در حال پاییدن پیشفرض ها، انگیزه ها و شواهد در مورد ادعاها هستن. ادعاهایی که در رسانه های مختلف بیان می شه. بر خلاف آدمهای بدبین که حرفشون اینه که “من هیچکدوموشون رو باور نمی کنم” شک گرایان به پیام های رسانه ای با اعتماد به نفس برخورد می کنند چون می دونند چه سوالاتی باید و بهتره برای رسیدن به حقیقت بپرسند.
4- برای استدلال خوب ارزش قائلن- کسانی که منتقدانه فکر می کنند بین حقیقت و عقیده تفاوت قائلن. حقیقت چیزیه که قابل اثباته ما می تونیم با روش علمی درستی یا نادرستیش رو بررسی کنیم اما عقیده، قضاوت یا باور درباره یه چیزه. حقیقت بر اساس روش تحقیقی قابل اثباته اما عقیده بر اساس پیشفرض ها و نگاه شخصیه. افرادی که نگاه انتقادی دارن می دونن چی می تونه یه مدرک و سند معتبر باشه، چطور دنبال این مدرک بگردن و ارزیابیش کنن و چطور از منطقشون برای رسیدن به یک نتیجه قابل اتکا استفاده کنن.
5- انعطاف پذیرن و فکر بازی دارن- فردی که تفکر انتقادی داره از پیشفرض هاش آگاهه و پیشفرض هاش رو مورد پرسش قرار می ده. پیشفرض ها یعنی همون چیزایی که ما اونارو به عنوان حقیقت قبول کردیم بدون اینکه محکشون بزنیم.
اونا عقایدشون رو بر اساس شواهد تغییر میدن و سطحی از ابهام و عدم قطعیت رو در جهان قبول می کنند. فردی که سواد رسانه ای داره به صورت روتین منابع متنوع اطلاعات داره که از اونا برای مقایسه و تحلیل اطلاعات رسانه ها استفاده می کنه.
خوب تو این پادکست درباره اینکه سواد رسانه ای چی نیست و چی هست صحبت کردیم، درباره ویژگی های فرد با سواد رسانه ای تفکر انتقادی حرف زدیم. این پادکست یه مقدمه بود تا ما وارد مباحث جدی تر و کاربردی تر و جذاب تر سواد رسانه ای بشیم.
پادکست ها رو می تونید تو وبسایت مدرسه رسا به آدرس رسا اسکول دات ارگ و همچنین کانال تلگرامی رسا اسکول99 گوش بدید.
فقط یادتون باشه مارو از نظراتتون بی نصیب نگذارید تا هم ما رشد کنیم و هم شما.
https://anchor.fm/mania-alehpour/episodes/ep-eigf4l