هفت پیشنهاد برای تقویت تفکر انتقادی کودکان
در این مقاله هفت پیشنهاد برای تقویت تفکر انتقادی در کودکان بخوانید. در دنیای آموزشی عبارت «مهارت‌های تفکر انتقادی» به حدی زیاد تکرار می‌شود. اما بیشترِ ما به دنبال این نمی‌رویم که ببینیم این مفهوم در میان یاد گیرندگان کم سن و سال چه معنایی دارد. در طی سالیان مختلف، بسیاری از عبارت‌های روز در دنیای آموزشی آمده‌اند و رفته‌اند، اما این روز‌ها محققان و معلمان بیشتر از هر زمانی در گذشته، به اهمیت کاشتن دانه‌های تحلیل انتقادی پی برده‌اند.
بیشتر ما خبر داریم که یادگیرندگان در سنین کودکی معمولا یادگیرندگانی عینی‌اند، یعنی اینکه تمایل دارند راجع به ایده‌ها و مفاهیم به شکلی لفظی و غیرانتزاعی نگاه کنند. هر معلمی به شما می‌گوید که دانش‌آموزان تا زمانی که کاملاً وارد بزرگسالی نشده باشند، نمی‌توانند توانایی واقعیِ تفکر انتقادی را کسب کنند. بنابراین طبیعی است که شما در اینجا به فکر بیفتید که ما چگونه می‌توانیم مهارت‌های تفکر انتقادی را به کودکان آموزش دهیم.
مقاله مرتبط: تفکر انتقادی چیست و چگونه در کودکان تقویت می شود؟
برای همین مهم است که بدانیم تفکر انتقادی تنها کسب کردن مهارت‌ها یا توانایی انجام دادن چنین کاری نیست؛ در عوض، معلم‌ها و والدین باید از طریق تقویت نوعی پیش‌زمینه‌ی ذهنی که در آن کودکان بتوانند در طی سال‌های ابتدایی و راهنمایی مهارت‌های خودشان را پرورش دهند، پایه‌ای برای تحلیل‌های انتقادی ایجاد کنند. در نتیجه هدف این است که دانش‌آموزان زمانی که در دبیرستان با موضوعات و مفاهیمی پیچیده رو‌به‌رو می‌شوند، بتوانند از این توانایی‌ها به شکلی موثر استفاده کنند.
پیش از اینکه بخواهیم به سراغ راهبرد‌هایی برویم که معلم‌ها و والدین می‌توانند برای تقویت تفکر انتقادی در کودکان از آن استفاده کنند، مهم است که بدانیم تحلیل انتقادی دقیقاً شامل چه چیز‌هایی می‌شود و چگونه به کودکان کمک می‌کند که به بزرگسالانی موفق تبدیل شوند.
چرا تفکر انتقادی مهم است؟
به زبان ساده بخواهیم بگوییم، تفکر انتقادی قابلیت فکر کردن روشن و و منطقی راجع به یک موضوع یا مفهوم پیچیده و تحلیل آن به شکلی است که در حل مسائل کمک‌مان کنند. تحلیل‌های عمیق در مورد مباحث یا مشکلات کلید موفقیت در زمینه‌های تحصیلی و شغلی است، زیرا که به جامعه‌مان کمک می‌کند که راه‌حل‌هایی برای مشکلات روزمره پیدا کند. بدون این ویژگی پزشکان و محققان نمی‌توانستند درمان‌های مختلف برای بیماری‌های مشترک پیدا کند و سازمان‌های قضایی هم قادر نبودند که به جرم و جنایات رسیدگی کنند. تفکر انتقادی در تمام مسیر‌های زندگی برایمان ضروری است.
کودکان برای اینکه بتوانند تفکر انتقای داشته باشند، باید دانش محتوایی لازم را برای آماده کردن زمینه‌ی تفکر تحلیلی عمیق کسب کنند. برای انتقال این مهارت‌های آکادمیک می‌توانید از نرم‌افزار جامعِ ما استفاده کنید. همین امروز و رایگان امتحان کنید!
برای دانش‌آموزان دبستانی که هنوز از لحاظ تحولی مانند بزگسالان نمی‌توانند تفکر عمیقی داشته باشند، پرورش این مهارت‌ها بدین معناست که معلم‌ها و والدین باید از همان سال‌های اولیه پایه‌های لازم را بنا کنند تا دانش‌آموزان قادر به کسب چنین قابلیت‌هایی شوند. به عبارت دیگر ما باید دیدگاه تفکر انتقادی را تشویق کنیم که در واقع فراتر از کسب صرفِ مهارت تفکر انتقادی است. تقویت کردن یک نگرش یا دیدگاه که به کودکان اجازه می‌دهد به شکلی تحلیلی فکر کنند و یاد بگیرند، همان چیزی است که معلمان و والدین باید برایش تلاش کنند. به همان شکل که بزرگسالان دانش‌آموزان ابتدایی را به سمت تفکر عمیق سوق می‌دهند، باید حواس‌شان به خصیصه‌های کلیدی یک متفکر انتقادی باشد که در زیر فهرست شده است:
یک متفکر انتقادی چه شکلی است یا چگونه رفتار می‌کند؟
زمانی که گفتیم معلم‌ها باید دانه‌های تفکر انتقادی را بکارند، از کجا مطمئن می‌شویم که این دانه‌ها شروع به رشد می‌کنند؟ به خصیصه‌های زیر که نشان‌دهند‌ه‌ی این هستند که دانش‌آموز در حال عبور از تفکر عینی به انتقادی است، توجه کنید:
- با ذهنی باز به موقعیت‌های یادگیری نگاه می‌کند
- می‌داند که گاهی‌اوقات ممکن است بیشتر از یک جواب درست یا غلط وجود داشته باشد
- برای حمایت از ایده‌ها به دنبال شواهد می‌رود
- با توجه به شواهد سوال می‌کند
هفت نکته برای تقویت کردن دیدگاه تفکر انتقادیِ مثبت
چه معلم باشید، چه والد، ممکن است به این فکر کنید که در مسیر یادگیری کودک‌تان چه کاری از دست‌تان بر می‌آید. راهبرد‌های زیر را امتحان کنید تا ظرفیت‌های تفکر تحلیلی کودک‌تان را آزاد سازید:
سوال‌های باز بپرسید
به آخرین باری که با کودک‌تان کتاب خواندید فکر کنید. احتمال دارد در جریان مطالعه تعدادی سوال درک مطلب پرسیده باشید. اما آیا آن سوال‌ها طوری بودند که با بله یا خیر بتوان پاسخ داد؟ آیا آنها نیازمند پاسخ‌هایی با بیش از یک کلمه بودند؟ هر پرسشی که بتوان با یک کلمه به آن پاسخ داد، سوال بسته نام دارد. زمانی که بحث از تقویت تفکر انتقادی است، سوال‌های بسته به دلیل این که کودک می‌تواند به سادگی از طریق واقعیت‌هایی که به خاطر دارد به آنها پاسخ دهد، فایده‌ای ندارند. در عوض از کودکان سوال‌هایی بکنید که به آنها اجازه می‌دهد راجع به پاسخ فکر کنند و جوابی کامل آماده کنند. فراموش نکنید که برای پردازش اطلاعات زمان کافی را در اختیار دانش‌آموزان قرار دهید. بنابراین باید برای دریافت پاسخ صبور باشید. اگر آنها در جایی گیر کردند، راهنمایی کوچکی بکنید تا از سردگمی دربیایند.
با تقویت کردن دانش‌های آکادمیک به شکلی سرگرم‌کننده و مشارکت‌آمیز، زمینه را برای تفکر انتقادی موثر فراهم کنید.
فضایی ایجاد کنید که کودکان در آن از اشتباه کردن نترسند
آموزش تفکر انتقادی در مدارس مهم است. اما زمانی که دانش‌آموزان از سوال کردن و شرکت کردن در مباحث و پاسخ دادن به پرسش‌ها واهمه دارند، تاثیرگذار نخواهد بود. کودکان معمولاً به خاطر اینکه از قضاوت شدن توسط هم‌کلاسی‌هایشان در صورت دادن پاسخ نادرست می‌ترسند، تمایلی به صحبت کردن در کلاس ندارند. در عوض، برای اینکه مهارت‌های تفکر انتقادی را تقویت کنید، فضایی را در کلاس یا خانواده ایجاد کنید که کودکان در آن جا بتوانند بدون هیچ ترسی از مسخره شدن آزادانه راجع به مسائل به تفکر عمیق بپردازند.
برای چنین کاری به کودکان تاکید کنید که ایرادی ندارد اگر گاهی اشتباه کنند و بهترین شکل یادگیری هم از طریق درس گرفتن از اشتباهات است. رابطه‌ای قوی با کودکان برقرار کنید تا آنها مطمئن شوند شما به آنها در مقام یک انسان اهمیت می‌دهید. بنابراین در این صورت تمایل خواهند داشت که خطر کنند، تفکر عمیق داشته باشند و داوطلبانه نظر یا پاسخ بدهند، حتی اگر اشتباه کنند.
ایده‌های مختلف را بهم وصل کنید و ارتباط میان‌شان را بررسی کنید
اتصال ایده‌های مختلف به یکدیگر و بررسی ارتباط میان آنها در جریان بحث‌ها، بازی‌ها یا فعالیت‌های کلاسی یا خانوادگی مهم است. برای نمونه، زمانی که کودک برای کار در آشپزخانه‌ای که برای افراد بی‌خانمان غذا درست می‌کنند، داوطلب می‌شود، ممکن است در نهایت به این فکر فرو برود که چه اتفاقی می‌افتد که برخی افراد این گونه نیازمند حمایت‌های عمومی می‌شوند. اینجا بهترین زمان است که با توجه به سن کودک، ایده‌های مختلف را بهم وصل کنید، مانند فقر، نابرابری نژادی و مشکلات خانوادگی. صحبت کردن راجع به این موضوعات باعث می‌شود که برخی مسائل مختلف بهم متصل شوند، مانند فقر و بی‌خانمان بودن که در واقع حاکی از رابطه‌ی میان این دو است.
بعد از دیدن یک فیلم مکالمه‌ای را با یادگیرنده‌ی کوچک‌تان آغاز کنید. موضوعاتی را که کودک‌تان در آنها کنجکاو است پیدا کنید و راجع به آنها به شکلی سرگرم‌کننده و مشارکت‌آمیز بحث کنید.
مطلب مرتبط: ویدئوهای آموزشی تفکر انتقادی
دیدگاه‌های مختلف را بررسی کنید
کودکان اغلب تصور می‌کنند که تنها یک راه درست فکر کردن وجود دارد. این در حالی است که هر فردی با دیگری متفاوت است و حق دارد که در مورد موضوعات پیچیده نظر خودش را داشته باشد. زمانی که با موضوعاتی نظیر مطالعات اجتماعی رو‌به‌رو می‌شوید، این اهمیت دارد که کودکان را تشویق کنید تا مسائل را از دیدگاه دیگران درک کنند. چنین کاری نه تنها به کودکان یاد می‌دهد که چگونه انتقادی فکر کنند، بلکه باعث می‌شود با دیگران مهربان‌تر و همدلانه‌تر تعامل کنند.
الهام‌بخش خلاقیت و تخیل باشید
تفکر انتقادی راجع به هر موضوعی که خسته‌کننده و تکراری باشد برای کودکان دشوار است. کودکان به تخیلات قدرتمندشان معروف‌اند و مهم است که از این خصیصه نهایت استفاده را ببرید. برای چنین کاری می‌توانید به سراغ یادگیری‌های پروژه‌محور بروید یا اینکه به کودکان اجازه دهید تا در زمینه‌ی موضوعاتی که در برگه‌ی یادگیری پیش‌دبستانی‌شان وجود دارد، میان شاخه‌های مختلف دست به انتخاب بزنند. انتخاب‌های دانش‌آموزان را در مقام یک معلم به عنوان یک فعالیت یا پروژه‌ی کلاسی وارد برنامه‌ریزی‌های درسی‌تان کنید. والدین نیز می‌توانند به کمک آزمایش‌های علمی، پروژه‌های هنری و … به اکتشاف و بررسی ایده‌هایی بپردازند که کودک‌شان به آنها علاقه‌مند است.
همکاری: کار کردن با یک دوست
همان طور که همیشه گفته می‌شود، دو مغز بهتر از یکی کار می‌کنند. همکاری و تعامل با دیگر هم‌سالان باعث می‌شود کودکان به دیدگاه‌ها و تفکراتی پی ببرند که شاید اگر خودشان تنها بودند متوجه آنها نمی‌شدند. اگر که معلم هستید، کار‌های گروهی را ترتیب دهید تا دانش‌آموزان فرصت داشته باشند از ایده‌های دیگر هم‌کلاسی‌هایشان استفاده کنند. اگر هم والد هستید، می‌توانید به دنبال راهی باشید که کودک‌تان بتواند با دیگر کودکان همکاری کند. اگر تنها یک فرزند دارید یا اینکه فرزندان‌تان هم‌سن‌وسال نیستند، می‌توانید نوعی بازی یا مطالعه‌ی گروهی ترتیب دهید. در غیر این صورت هم می‌توانید به کودکان اجازه دهید که با برادران و خواهران و همچنین دیگر کودکان فامیل باهم کار کنند و به آزمایش‌های علمی و یادگیری‌های بازی‌محور بپردازند.
از شواهد برای ایجاد پرسش‌ها استفاده کنید
یکی از بهترین راه‌های تشخیص اینکه آیا کودکان مهارت‌های لازم را برای داشتن تفکر انتقادی در خود پرورش می‌دهند یا خیر، مشاهده‌ی واکنش آنها به درس‌ها و پروژه‌هاست. زمانی که آنها برای نتیجه‌گیری به شواهد نگاه می‌کنند، آیا به شکلی فعال سوال می‌کنند؟ اگر چنین است، آیا پرسشهایشان به چیز‌هایی که دید‌ه یا یاد گرفته‌اند، ربط دارد یا اینکه تصادفی است؟ کودکان را راهنمایی کنید تا خودشان بر اساس آنچه یاد گرفته‌اند پرسشهایشان را تولید کنند تا بدین صورت کمک‌شان کنید که تفکرشان عمیق‌تر شود. آنها به مرور زمان یاد خواهند گرفت که چگونه از پرسش‌های خودشان استفاده کنند تا یادگیری‌شان را وسعت بخشند و به نتیجه‌گیری‌هایی خواهند رسید که اگر مهارت‌های تفکر تحلیلی را نداشتند، ممکن نبود به آنها دست پیدا کنند.
آموزش مهارت‌های تفکر انتقادی به کوکان ممکن است در ابتدا، با توجه به ظرفیت‌های تحولی‌شان، امری ناممکن به نظر برسد. زیرا که کودکان معمولاً تمایل دارند که به شکل عینی‌تر و ملموس‌تر فکر کنند. اما دانش‌آموزان این مهارت‌ها را یک‌شبه و به یک‌باره یاد نمی‌گیرند. چنین فرایندی باید در طول آموزش دوران کودکی تدریس و تقویت شود. از نکته‌هایی که در این متن ذکر شد استفاده کنید تا کودکان را با دیدگاه تفکر انتقادی آشنا کرده و آنها را برای دبیرستان، دانشگاه و بالاتر آماده کنید.
منبع: kids Academy
پاسخ‌ها